Nhìn nhận đúng về bệnh COPD hơn nhờ giản đồ Venn trong COPD

1. Giản đồ Venn là gì?

Giản đồ Venn (biểu đồ Venn) là một biểu đồ cho thấy tất cả mối quan hệ logic có thể có giữa một số các tập hợp.

Trong sơ đồ Venn, mỗi tập hợp được biểu thị bằng một hình tròn hoặc hình elip có màu sắc riêng biệt với diện tích tỉ lệ với số phần tử mà nó chứa.  Phần chung giữa hai hay nhiều tập hợp chính là kết quả của việc chồng lặp một phần của những tập hợp này lên nhau.

2. Giản đồ Venn COPD

Giản đồ Venn COPD được ra đời nhằm làm sáng tỏ hơn khái niệm bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD).

Nhiều người nhầm lẫn COPD với khí phế thũng nhưng thực chất khí phế thũng chỉ là một yếu tố của COPD. COPD bao gồm ba bệnh: Khí phế thũng, Viêm phế quản mạn tính và Hen phế quản.  Hội Lồng ngực Mỹ (AST) (1995) đã đưa ra giản đồ Venn COPD để biểu thị mối liên hệ này.

Áp dụng cách biểu thị của một giản đồ Venn, Venn COPD gồm 3 tập hợp bệnh (khí phế thũng, viêm phế quản mãn tính và hen suyễn mãn tính) được thể hiện dưới dạng 3 vòng tròn lồng vào nhau (hình 1).

* Viêm phế quản mạn tính là tình trạng các ống phế quản bị viêm mãn tính bị sưng và tăng tiết dịch khiến lòng được thở bị thu hẹp lại. Sự thu hẹp này cản trở không khí lưu thông nên trao đổi khí bị suy giảm.

* Khí phế thũng là tình trạng vách của các phế nạng bị tổn thương và mất đi tính co giãn, khiến các phế nang không thể làm tốt nhiệm vụ trao đổi khí của nó. Cụ thể, bình thường hơn 300 triệu phế nang hay còn gọi là các túi khí nhỏ trong phổi có khả năng co giãn tốt giúp luôn chuyển không khí ra vào phổi.

Khi bạn hít vào, phế nang mở rộng như quả bóng nhỏ chứa khí. Còn khi thở, khí bị đẩy ra ngoài, nó trở về trạng thái bình thường.

Do đó, khi bị tổn thương, các phế nang không đưa khí ra dễ dàng được nữa, tạo nên tình trạng khí phế thũng.

* Hen phế quản (hen suyễn) là bệnh lý viêm mạn tính phế quản. Khi này đường thở bị viêm, trở nên sưng phù nề và dễ bị co thắt khi gặp các chất kích thích làm người bệnh xuất hiện các triệu chứng như ho, tức ngực, khò khè, khó thở.

Hình 1. Giản đồ Venn COPD

Chú thích:

Tập hợp COPD có màu đỏ.

Hình chữ nhật màu xám đại diện cho tình trạng tắc nghẽn luồng không khí.

Các tập hợp màu vàng có đặc điểm của viêm phế quản mãn tính, khí phế thũng, hen suyễn hoặc thiếu alpha 1-antitrypsin (A1ATD) nhưng không bị tắc nghẽn luồng khí để đủ điều kiện mắc COPD. 

Bệnh nhân hen suyễn có tắc nghẽn luồng khí hoàn toàn bình thường hóa (tập hợp con 11) không được coi là mắc COPD. 

Trong nhiều trường hợp, gần như không thể phân biệt bệnh nhân hen suyễn có tắc nghẽn luồng không khí không hoàn toàn khỏi bệnh viêm phế quản mãn tính và khí phế thũng có tắc nghẽn luồng không khi với phản ứng giãn phế quản, nên bệnh nhân hen suyễn không được phân loại là mắc COPD. Các tập hợp con 8,9, 10 được coi là hen suyễn  - hội chứng chồng chéo COPD, hoặc COPD đáp ứng với thuốc giãn phế quản.

Tập con  5, viêm phế quản mãn tính và khí phế thũng với tắc nghẽn luồng không khí thường xảy ra cùng nhau. Ngoài ra, một số bệnh nhân có thể bị hen suyễn liên quan đến 2 rối loạn này (tập con 9).

Những người bệnh hen suyễn bị các kích thích mạn tính, chẳng hạn như khói thuốc lá, có thể bị ho mãn tính, đây là một đặc điểm của viêm phế quản mãn tính (tập con 8).

Những người bị viêm phế quản mãn tính và / hoặc khí phế thũng mà không bị tắc nghẽn luồng khí (tập con 1,2 & 3) không được phân loại là mắc COPD. 

Một tỷ lệ nhỏ bệnh nhân bị khí phế thũng có A1ATD là nguyên nhân của COPD (tập hợp con 7). Không phải tất cả bệnh nhân mắc A1ATD đều bị COPD. 

Bệnh nhân bị tắc nghẽn đường thở do bệnh có nguyên nhân đã biết hoặc bệnh lý cụ thể như xơ nang, giãn phế quản hoặc viêm tiểu phế quản không rõ ràng (tập con 12) không được bao gồm trong định nghĩa về COPD.

Tóm lại có thể coi bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính COPD là một loại bệnh do biến chứng của khí phế thũng, viêm phế quản mãn tính và hen phế quản ở mức độ không hồi phục. Chẩn đoán COPD khi có tắc nghẽn đường thở cố định do khí phế thũng và viêm phế quản mãn tính gây ra, hen phế quản tắc nghẽn đường thở cố định không hồi phục cũng được coi là COPD.

Như vậy, biểu đồ Venn đã vẽ lên một cái nhìn trực quan bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, nhưng biểu đồ này lại không giải thích tỷ lệ của các thành phần bệnh trong bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính.

Ds. Thu Hương